ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਈ ਮੱਕੀ ਬੀਜੋ

ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਝੋਨੇ ਅਤੇ ਕਣਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੀਜੀ ਪ੍ਰਮੁੱੱਖ ਫ਼ਸਲ ਹੈ। ਸਾਲ 2016-17 ਦੌਰਾਨ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ 116 ਹਜ਼ਾਰ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ ਵਿਚ ਕੀਤੀ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਕੁੱਲ ਉਪਜ 445 ਹਜ਼ਾਰ ਟਨ ਹੋਈ । ਮੱਕੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟਰ ਔਸਤ ਝਾੜ 38.35 ਕੁਇੰਟਲ ਰਿਹਾ । ਇਸ ਨੂੰ ਫ਼ੀਡ,ਭੋਜਨ ਅਤੇ ਚਾਰੇ ਲਈ ਵਰਤਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਸਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਟਾਰਚ, ਤੇਲ, ਪ੍ਰੋਟੀਨ, ਦਵਾਈਆਂ, ਫ਼ਿਲਮ, ਕੱੱਪੜਾ ਅਤੇ ਪੇਪਰ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਮੱਕੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਅਧੀਨ ਰਕਬਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਮੰਡੀਕਰਨ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਦਾ ਮੰਡੀਕਰਨ ਝੋਨੇ ਦੀ ਤਰਜ਼ 'ਤੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਖੇਤੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਿਆਉਣ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਮੀਨ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵੀ ਨੀਵਾਂ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਗਪਗ 100 ਦਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਪੱਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਬਰਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਲਾਹੇਵੰਦ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਦੀ ਖਾਸ ਵਰਤੋਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਵੀਟ ਕੌਰਨ (ਮਿੱਠੀ ਮੱਕੀ), ਪੌਪ ਕੌਰਨ (ਫੁੱਲਿਆਂ ਵਾਲੀ ਮੱਕੀ) ਅਤੇ ਬੇਬੀ ਕੌਰਨ (ਕੱਚੀ ਮੱਕੀ) ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਵਲੋਂ ਖਾਸ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਿਆਰ ਹਰ ਕੁਆਲਟੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੂਰਾ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿਚ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:
ਜਲਵਾਯੂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ: ਮੱਕੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਚੰਗੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ, ਮੈਰਾ ਤੋਂ ਭੱਲ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਹੈ। ਮੱਕੀ ਨੂੰ ਉਗਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੂਰੀ ਨਿਸਰਨ ਤੱਕ ਕਾਫ਼ੀ ਸਿੱਲ੍ਹੇ ਤੇ ਗਰਮ ਜਲਵਾਯੂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਫ਼ਸਲ ਨਿਸਰਣ ਸਮੇਂ, ਘੱਟ ਸਿੱਲ੍ਹ ਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪਰਾਗ ਕਿਣਕੇ ਸੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰਾਗਣ ਕਿਰਿਆ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਅਤੇ ਦਾਣੇ ਘੱਟ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਚੰਗਾ ਝਾੜ ਲੈਣ ਲਈ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਦਾ ਠੀਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਮੱਕੀ ਲਈ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕਿਸਮਾਂ : ਮੱਕੀ ਦੀਆਂ ਦੋਗਲੀਆਂ ਅਤੇ ਕੰਪੋਜ਼ਿਟ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਪੀ ਏ ਯੂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਵੀਰ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਤੋਂ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦਾ ਬੀਜ ਖੁਦ ਤਿਆਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਉਨਤ ਢੰਗ ਅਪਣਾ ਕੇ ਮੱਕੀ ਦੀ ਸਾਉਣੀ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲਤਾਪੂਰਵਕ ਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ:
ਬੀਜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਅਤੇ ਸੋਧ: ਬਿਜਾਈ ਲਈ 8 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਰਤੋ, ਪਰਲ ਪੌਪ ਕੌਰਨ ਦੇ ਦਾਣਿਆਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ 7 ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਘਣੀ ਬੀਜੀ ਫ਼ਸਲ 'ਤੇ ਛੱਲੀਆਂ ਘੱਟ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਝਾੜ 'ਤੇ ਮਾੜਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਫ਼ਾਰਿਸ਼ ਕੀਤੇ ਕਾਸ਼ਤ ਦੇ ਢੰਗ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਹੋਣਾ ਝਾੜ ਘਟਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ। ਉਲੀ ਨਾਸ਼ਕ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਾਵਿਸਟਨ ਜਾਂ ਡੈਰੋਸਲ ਜਾਂ ਐਗਰੋਜ਼ਿਮ 50 ਡਬਲਯੂ ਪੀ. ਨੂੰ 3 ਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋ ਬੀਜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸੋਧਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਬਿਜਾਈ ਦਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਢੰਗ: ਸੇਂਜੂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿਚ ਮੱਕੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਮਈ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅਖ਼ੀਰ ਜੂਨ ਤੱਕ ਕਰ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਗਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਲੂ, ਤੋਰਿਆ, ਕਣਕ ਆਦਿ ਲਈ ਖੇਤ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਖ਼ਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਬੀਜੀ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਝਾੜ ਵੀ ਚੰਗਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਤਾਰ ਤੋਂ ਕਤਾਰ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ 60 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਫ਼ਾਸਲਾ 20 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਰੱਖੋ।
(ਬਾਕੀ ਅਗਲੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਦੇ ਅੰਕ 'ਚ)

-ਮੋਬਾਈਲ : 98726-60990

ਖ਼ਬਰ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰੋ

ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਦੀ ਖਪਤ ਘਟਾਵੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਧਾਵੇ

ਲੋੜੀਂਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਦੇਸੀ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬੱਧਤਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਝੋਨਾ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਅਤੇ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਹੈ। ਹਰੀ ਖਾਦ ਦਾ ਮੁੱਖ ਉਦੇਸ਼ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤ ਅਤੇ ਜੈਵਿਕ ਮਾਦੇ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਪਲਬੱਧਤਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ।
ਅਜੋਕੀ ਖੇਤੀ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿਚ ਇਕ ਸਾਲ ਵਿਚ ਦੋ ਜਾਂ ਤਿੰਨ ਫਸਲਾਂ ਲੈਣ ਲਈ ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਯੂਰੀਆ, ਡੀ.ਏ.ਪੀ. ਅਤੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਪੋਟਾਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੰਨੀ ਘਣੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਕਰਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਲਘੂ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ। ਝੋਨੇ ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿੰਕ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਘਾਟ ਆਮ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਝਾੜ 'ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਇਕ ਸਹਾਇਕ ਫ਼ਸਲ ਹੈ। ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਗੰਢਾਂ ਵਿਚਲੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਲੈ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਢੈਂਚਾ, ਸਣ ਅਤੇ ਰਵਾਂਹ ਆਦਿ ਨੂੰ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਬੀਜ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਮਾਦੇ ਵਿਚ ਫਾਸਫੋਰਸ 0.15-0.20 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ, ਪੋਟਾਸ਼ 1.5-2.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਅਤੇ ਲਘੂ ਤੱਤ ਜਿਵੇਂ ਜ਼ਿੰਕ, ਤਾਂਬਾ, ਲੋਹਾ ਅਤੇ ਮੈਗਨੀਜ਼ ਆਦਿ 25-35, 12-18, 280-320 ਅਤੇ 600-700 ਪੀ.ਪੀ.ਐਮ. ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਮੂੰਗੀ, ਮਾਂਹ ਅਤੇ ਗੁਆਰਾ ਆਦਿ ਵੀ ਹਰੀ ਖਾਦ ਵਜੋਂ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਇਹ ਫ਼ਸਲਾਂ ਫਲੀਦਾਰ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੰਢਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਹਵਾ ਵਿਚੋਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰ ਸਕਣ, ਛੇਤੀ ਵਧਣ ਅਤੇ ਵੱਧ ਝਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ, ਧਰਤੀ ਵਿਚੋਂ ਡੂੰਘੇ ਗਏ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਲੈਣ ਲਈ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹੋਣ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਘੱਟ ਕਰਨ। ਢੈਂਚੇ ਨਾਲੋਂ ਸਣ ਅਤੇ ਰਵਾਂਹ ਘੱਟ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਸੋਕੇ ਨੂੰ ਸਹਾਰਨ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਾਰਗਾਰ ਹਨ। ਢੈਂਚੇ ਵਿਚ ਤੰਬਾਕੂ ਦੀ ਸੁੰਡੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਅਕਸਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ 150 ਮਿ. ਲਿ. ਰੀਮੋਨ 10 ਈ.ਸੀ. ਦਵਾਈ ਨੂੰ 80-100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਕੇ ਸਪਰੇਅ ਕਰੋ।
ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਬੀਜਣ ਲਈ ਕਣਕ ਜਾਂ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲ ਜਿਸ ਪਿੱਛੋਂ ਝੋਨਾ ਬੀਜਣਾ ਹੋਵੇ, ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾ ਦਿਓ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਢੈਂਚੇ ਦਾ ਬੀਜ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ 8 ਘੰਟੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਭਿੱਜਿਆ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਜਾਂ ਸਣ ਦਾ ਬੀਜ ਜਾਂ ਰਵਾਂਹ ਦਾ ਬੀਜ ਬੀਜੋ। ਢੈਂਚੇ ਨੂੰ 20-22 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ, ਸਣ 22.5 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਅਤੇ ਰਵਾਂਹ ਨੂੰ 30 ਸੈਂ. ਮੀ. ਫ਼ਾਸਲੇ 'ਤੇ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚ ਬੀਜੋ। ਘੱਟ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵਾਲੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ 75 ਕਿਲੋ ਸੁਪਰਫਾਸਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪਾਓ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਬੀਜੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਫਾਸਫੋਰਸ ਵਾਲੀ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਨੂੰ ਮੌਸਮ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਣੀ ਲਾਓ।
ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਦੱਬ ਦਿਓ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 6-8 ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੱਬਣ ਨਾਲ 25 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਤੱਤ (55 ਕਿਲੋ ਯੂਰੀਆ) ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਬੱਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜੇ ਗਰਮੀ ਰੁੱਤ ਦੀ ਮੂੰਗੀ ਬੀਜੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀਆਂ ਫਲੀਆਂ ਤੋੜਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਨੀਰੀ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਟਾਂਗਰ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿਚ ਦੱਬਣ ਨਾਲ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਵਾਲੀ ਖਾਦ ਦੀ ਤੀਜਾ ਹਿੱਸਾ ਬੱਚਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕਲਰਾਠੀਆਂ ਅਤੇ ਨਵੀਆਂ ਵਾਹੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿਚ ਢੈਂਚੇ ਦੀ ਹਰੀ ਖਾਦ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿਓ। ਢੈਂਚੇ ਦੀ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਦੀ ਫਸਲ ਵਿਚ ਲੋਹੇ ਦੀ ਘਾਟ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਢੈਂਚੇ ਜਾਂ ਸਣ ਦੀ 45-55 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਹਰੀ ਖਾਦ ਜਾਂ ਮੂੰਗੀ ਦੀਆਂ ਫਲੀਆਂ ਤੋੜਨ ਉਪਰੰਤ ਟਾਂਗਰ ਨੂੰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਦਬਾਉਣ ਨਾਲ ਫਸਲ ਨੂੰ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਵਾਲੀ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ।
ਆਓ, ਕਿਸਾਨ ਵੀਰੋ ਹਰੀ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਗਿਣੀਏ: 1. ਰਸਾਇਣਿਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਖਪਤ ਘਟਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 2. ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਮੱਲੜ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 3. ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵਧਦੀ ਹੈ। 4. ਲਘੂ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਨੂੰ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। 5. ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਘੁਲ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਹੇਠ ਰਿਸ ਜਾਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

-ਮੋਬਾਈਲ : 81462-00940.

ਸਨੋਅ ਫਾਲ ਅਤੇ ਚਿੜੀਆਂ

* ਸੁਰਿੰਦਰ ਮਕਸੂਦਪੁਰੀ *

ਸਰਦੀ ਵਿਚ ਸੜਦੇ ਜੰਗਲ ਦੀ ਜੂਹੇ,
ਉਸ ਠੰਢੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਸੰਦਲੀ ਬੂਹੇ।
ਓਢ ਸਨੋਅ ਫਾਲ ਦੀ ਚਾਦਰ ਚਿੱਟੀ,
ਕੁਦਰਤ ਰਾਣੀ ਦਸਤਕ ਦਿੱਤੀ।
ਅੰਬਰੋਂ ਡਿੱਗੇ ਜਿਉਂ ਰੂੰ ਦੇ ਗੋਹੜੇ,
ਮਨੁੱਖ ਮਾਤਰ ਸਭ ਅੰਦਰੀਂ ਹੋੜੇ।
ਬਰਫ਼ਬਾਰੀ ਦੀ ਠਰਦੀ ਰੁੱਤੇ,
ਬਰਫ਼ ਦੀ ਜੰਮੀ ਚਾਦਰ ਉੱਤੇ।
ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਚਹਿਕਣ,
ਤੇਜ਼ ਬਰਫ਼ੀਲੀ ਬਾਰਸ਼ ਵਿਚ ਇਹ।
ਚਿੱਟੀਆਂ ਕਲੀਆਂ ਬਣ ਕੇ ਮਹਿਕਣ,
ਮੇਰੇ ਵਤਨ ਤੋਂ ਰੁੱਸ ਕੇ ਆਈਆਂ।
ਮੈਨੂੰ ਕੰਜਕਾਂ/ਕੂੰਜਾਂ/ਚਿੜੀਆਂ ਜਾਪਣ।
ਖੌਰੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਪ੍ਰਕੋਪ ਤੋਂ ਡਰਦੀਆਂ,
ਵਿਹੁਲਾ ਪਾਣੀ ਪੀ-ਪੀ ਮਰਦੀਆਂ।
ਚਿੜੀਆਂ ਨੇ ਪਰਵਾਸ ਧਾਰਿਆ,
ਲੱਗ ਪਈ ਵਾੜ ਖੇਤ ਨੂੰ ਖਾਵਣ।
ਮਾਲੀ ਨੇ ਹੀ ਚਮਨ ਉਜਾੜਿਆ।
ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਪੌਣਾਂ ਸਾਹ ਸੂਤਿਆ,
ਤੜਪਣ ਚਿੜੀਆਂ ਹਉਕੇ ਭਰਦੀਆਂ।
ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਸਭ ਰਹਿਣ ਸਲਾਮਤ,
ਇਹ ਮੌਸਮ ਖ਼ੁਸ਼ਗਵਾਰ ਮੰਗਦੀਆਂ।
ਰੱਬ ਦੇ ਬੰਦਿਆਂ ਕੋਲੋਂ 'ਮਕਸੂਦਪੁਰੀ',
ਇਹ ਹੱਕ ਹਕੂਕ ਇਨਸਾਫ਼ ਮੰਗਦੀਆਂ।

-234, ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਪਾਰਕ, ਮਕਸੂਦਾਂ, ਜਲੰਧਰ।
ਮੋਬਾਈਲ : 99887-10234.

ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸਾਨ ਜੋ ਇਕ ਚਾਨਣ-ਮੁਨਾਰਾ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ-ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦਿਖਾਇਆ ਕਿਸਾਨ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ। ਦੋਰਾਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਲੰਡੇ ਤੋਂ ਸਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਉਹ ਉੱਦਮੀ ਕਿਸਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਫ਼ਰ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਆਰੰਭੀ ਤੇ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਰਾਹ ਆਪ ਬਣਾਉਂਦਾ ਗਿਆ। ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਲੇਖ ਖ਼ੁਦ ਲਿਖਦਾ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਕਰਮਯੋਗੀ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਉੱਦਮੀ ਕਿਸਾਨ 10+2 ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਟਰੈਕਟਰ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਪੈਸਿਆਂ 'ਤੇ ਆਪਣੀ ਜੀਵਿਕਾ 2007 ਵਿਚ ਕਮਾਉਣ ਲੱਗਿਆ। ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਚੱਕੀ ਦੀ ਮੋਟਰ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਚਾਕੂ ਛੁਰੀਆਂ ਤਿੱਖੇ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਇਸ ਨੌਕਰੀ ਵਿਚ ਬੇਕਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਿੰਡ ਦੇ 15 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਿਆ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਨੇ। ਬਿਨਾਂ ਇਕ ਰੁਪਿਆ ਫੀਸ ਦਿੱਤੇ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਹਫ਼ਤੇ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਵਿਚ ਏਨਾ ਹੌਂਸਲਾ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ 10 ਡੱਬਿਆਂ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਇਹ ਸਹਾਇਕ ਧੰਦਾ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਸੋਚਿਆ। ਬਾਪੂ ਤੋਂ ਉਧਾਰੇ ਲਏ ਉਸ ਨੇ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਡੱਬੇ ਖਰੀਦੇ। ਉਸ ਦੀ ਮਿਹਨਤ, ਨੇਕ ਕਮਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਸ਼ਗਨਾਂ ਦੇ ਇਹ ਡੱਬੇ 10-20 ਅਤੇ 20-40 ਹੁੰਦਿਆਂ ਕੁਝ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ। ਅੱਜ ਇਸ ਉੱਦਮੀ ਕਿਸਾਨ ਕੋਲ 700 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਬਕਸੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਾਲਾਨਾ ਆਮਦਨ ਉਹ 40 ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਦਾ ਧੰਦਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖੇਤੀ ਨਾਲ ਸਹਾਇਕ ਧੰਦੇ ਵਜੋਂ ਅਪਨਾਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਇਸ ਧੰਦੇ ਵਿਚ ਚੌਖਾ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਧੰਦਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜਦੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਬੇਮੁੱਖ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵੱਲ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਭਣਾ ਲੋਚਦੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਇਸ ਧੰਦੇ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਾਲ ਅਪਨਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਬਥੇਰਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪੁੱਤਰਾਂ ਦੀ ਚਾਈਂ-ਚਾਈਂ ਸਾਥ ਨਿਭਾਉਣਾ। ਉਹ ਬੜੇ ਫ਼ਖ਼ਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧੰਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ 7 ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸੈਲਫ ਹੈਲਪ ਗਰੁੱਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਖੁਦ ਸਿਖਲਾਈਆਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਪਰਪੱਕ ਸ਼ਹਿਦ ਆਗੂ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਜੋ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਇਕ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰਾ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਦਮੀ ਕਿਸਾਨ ਵਲੋਂ ਮਧੂ-ਮੱਖੀਆਂ ਆਪ ਹੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਕ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਦਾ ਡੱਬਾ ਵੇਚਣ ਵਿਚ ਵੀ ਉਹ 3500-4000 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਕਮਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਮੰਡੀਕਰਨ ਦੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਆਈ ਅਤੇ 40 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪੰਜ ਕਿੱਲੋ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਸ਼ਹਿਦ ਦੀ ਖੇਪ ਅਪੜਾਉਣ ਲਈ ਕੋਈ ਝਿਜਕ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਸਾਲ 2010 ਵਿਚ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਨੇ ਐੱਗਮਾਰਕ ਦਾ ਮਾਅਰਕਾ ਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਸਬੰਧੀ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਕਿਤਾਬਚੇ ਵੀ ਨਾਲ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਉੱਦਮੀ ਕਿਸਾਨ ਵਲੋਂ ਮੱਖੀਆਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣ ਲਈ ਇਕ ਉੱਨਤ ਹਵਾਦਾਰ ਬਕਸਾ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਲੋਂ ਤਿਆਰ ਸ਼ਹਿਦ ਨੂੰ ਗਿਫ਼ਟ ਪੈਕਿੰਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਵਲੋਂ ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕਿਸਾਨ ਮੇਲੇ, ਕਿਸਾਨ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਸਟਾਲ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਮਿਲਾਵਟੀ ਸ਼ਹਿਦ ਵਿਚ ਫ਼ਰਕ ਦੱਸਣ ਵਿਚ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
ਸ਼ਹਿਦ ਦੇ ਚੰਗੇ ਉਤਪਾਦ ਦੇ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੇ ਡੱਬੇ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਲਿਜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਨੇ ਡੱਬਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿਚ ਢੋਆ-ਢੁਆਈ ਦੇ ਨਾਲ ਦਾਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਵੀ ਆਰੰਭ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਅਥਾਹ ਖੁਸ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਦੂਜੇ ਮੁਲਕਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਤੱਕ ਉਸ ਦੇ ਬਣਾਏ ਮਾਡਲ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਦ ਦਾ ਗਿਫ਼ਟ ਪੈਕ ਉਪਹਾਰ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਨਮੋਲ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਧੰਦੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀਯੋਗ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਦੋ ਕਿੱਲੇ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿੱਲੇ ਤੱਕ ਕਰ ਲਈ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਰਿਹਾਇਸ਼ ਵਾਸਤੇ ਦੋਰਾਹੇ ਵਿਚ ਇਕ ਪਲਾਟ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਧੰਦੇ ਤੋਂ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਨਾਲ ਉਹ ਦੋ ਚਾਰ-ਪਹੀਆ ਗੱਡੀਆਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਖਰੀਦ ਸਕਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਵਕਤ ਬੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ਿੱਦਤ ਦੇ ਨਾਲ ਇਸ ਪਾਸੇ ਆਪਣੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋਨਾਂ ਲੜਕਿਆਂ 'ਚ ਨਵੀਨਤਮ ਸੰਚਾਰ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਕੰਮ ਧੰਦਾ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਤਾਂਘ ਦੇਖਦਾ ਹੈ। ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ 'ਤੇ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਮਧੂ ਮੱਖੀ ਪਾਲਣ ਵਰਗੇ ਸਹਾਇਕ ਧੰਦੇ ਛੋਟੇ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਸਫ਼ਲਤਾ ਦੀ ਪੌੜੀ ਸਿੱਧ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

-ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਲੁਧਿਆਣਾ।

ਭੀੜੇ ਪੁਲਾਂ 'ਤੇ ਹੋ ਗਏ ਟਾਕਰੇ

ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਬਈ ਕਿਵੇਂ ਦੋ ਸ਼ੇਰ ਇਕ ਇਕਹਿਰੀ ਲੱਕੜ ਦੇ ਪੁਲ 'ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਓਂ 'ਕੱਠੇ ਆ ਗਏ। ਹਊਮੇ ਤੇ ਨਾਸਮਝੀ ਦੇ ਮਾਰੇ ਲੜ ਪਏ ਤੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਏ। ਕਦੇ ਯਕੀਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ ਕਿ ਇੰਝ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੱਲ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਲੱਗ ਗਏ। ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿਚ ਕਾਹਲ ਤੇ ਬਸ ਇਹ ਹੀ ਸੋਚਣਾ ਕਿ 'ਮੈਂ ਹੀ ਮੈਂ' ਹਾਂ। ਸਭ ਥਾਂ 'ਤੇ ਮੇਰਾ ਹੀ ਹੱਕ ਹੈ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਫਾਇਦਾ ਲੈ ਜੂ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਜਿਹਦਾ ਪਿੱਛਾ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਸੜਕਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰੋਜ਼ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਹੀ ਸੋਚ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿਚ ਭਾਰੂ ਹੈ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਵੱਟਾਂ ਪਿੱਛੇ ਲੜਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕਤਲ, ਮਾਰ-ਧਾੜ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਦੀ ਰੀਝ ਰੱਖਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਦ ਕਿ ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਲੱਖਾਂ ਰਾਜੇ-ਮਹਾਰਾਜੇ ਲੜਦੇ ਮਰ ਗਏ, ਪਰ ਅੱਜ ਕਿੱਥੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ? ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਮਾਲਕ ਕਬੂਤਰ ਤੇ ਤੋਤੇ ਹੀ ਹਨ। ਸਹਿਜ ਨਾਲ ਤੇ ਸਮਝ ਨਾਲ ਜਿਊਣਾ ਜੋ-ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖ ਗਏ, ਸਮਝੋ, ਉਹ ਦੁਨੀਆ 'ਤੇ ਰਾਜ ਕਰ ਜਾਣਗੇ।

ਝੋਨੇ/ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਉੱਨਤ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕਰੀਏ?

(ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲੇ
ਮੰਗਲਵਾਰ ਦਾ ਅੰਕ ਦੇਖੋ)
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਨੀਰੀ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਪੱਧਰ ਕਰ ਕੇ 100 ਕਿੱਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਮਰਲੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਗਲੀ ਸੜੀ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਵਾਲੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 165 ਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ, 375 ਗ੍ਰਾਮ ਸਿੰਗਲ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਅਤੇ 250 ਗ੍ਰਾਮ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਪ੍ਰਤੀ ਮਰਲੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਖਿਲਾਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਗਾ ਕੇ ਪਨੀਰੀ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਨੂੰ ਤਰ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਯੂਰੀਆ ਦੀ ਦੂਜੀ ਖੁਰਾਕ 165 ਗ੍ਰਾਮ ਯੂਰੀਆ ਪ੍ਰਤੀ ਮਰਲੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਬੀਜ ਨੂੰ ਗਿੱਲੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਉੱਪਰ ਮੋਟੀ ਤਹਿ ਵਿਚ ਖਿਲਾਰ ਕੇ ਗਿੱਲੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਨਾਲ ਢੱਕ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ 24 ਤੋਂ 36 ਘੰਟੇ ਅੰਦਰ ਬੀਜ ਪੁੰਗਰ ਪਵੇਗਾ। ਇਕ ਏਕੜ ਖੇਤ ਲਈ ਪਨੀਰੀ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ 8 ਕਿੱਲੋ ਸੋਧੇ ਹੋਏ ਪੁੰਗਰੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਪਨੀਰੀ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਇਕਸਾਰ ਛਿੱਟਾ ਦੇ ਕੇ ਬੀਜ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਤੋਂ 3 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਸੋਫ਼ਿਟ 37.5 ਈ. ਸੀ. (ਸੇਫ਼ਨਰ ਸਹਿਤ) (ਪ੍ਰੈਟੀਲਾਕਲੋਰ) ਤਾਕਤ ਵਾਲੀ ਨਦੀਨ ਨਾਸ਼ਕ ਦਵਾਈ 4 ਐਮ. ਐਲ. ਪ੍ਰਤੀ ਮਰਲੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਨੀਰੀ ਬੀਜਣ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਬਾਅਦ 26 ਕਿੱਲੋ ਯੂਰੀਆ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਪਨੀਰੀ ਦਾ ਵਾਧਾ ਸਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਪਨੀਰੀ 20-25 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਉੱਚੀ ਜਾਂ 6-7 ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਲੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਪਨੀਰੀ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਨਵੇਂ ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਪੈ ਜਾਣ ਤਾਂ 1 ਫ਼ੀਸਦੀ ਫੈਰਸ ਸਲਫੇਟ (100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ 1 ਕਿੱਲੋ) ਪਾ ਕੇ ਕੱਟ ਵਾਲੀ ਨੋਜ਼ਲ ਨਾਲ ਛਿੜਕਾਅ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਤੇ ਜੰਗਾਲੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਇਹ ਜ਼ਿੰਕ ਦੀ ਘਾਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨ ਲਈ 0.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਜ਼ਿੰਕ ਸਲਫੇਟ ਹੈਪਟਾਹਾਈਡਰੇਟ (ਅੱਧਾ ਕਿੱਲੋ ਜ਼ਿੰਕ 100 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਛਿੜਕੋ)। ਝੋਨੇ ਅਤੇ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮੱਸਿਆ ਆਉਣ 'ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਕੇਂਦਰ (ਫਾਰਮ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ/ਕੇ ਵੀ ਕੇ/ਖੇਤਰੀ ਖੋਜ ਕੇਂਦਰ) ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਉੱਥੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਕੜੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਪਨੀਰੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਲਾ ਕੇ ਸਹੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਝਾੜ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। (ਸਮਾਪਤ)

-ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪਸਾਰ ਮਾਹਿਰ (ਸੀਨੀਅਰ ਮੋਸਟ) ਫਾਰਮ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸੇਵਾ ਕੇਂਦਰ, ਜੇ.ਜੇ ਫਾਰਮ, ਕਪੂਰਥਲਾ।
ਮੋਬਾਈਲ : 95010-23334

ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ

ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੇ ਸੁਵੱਖਤੇ ਜਦੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਪੀਕਰ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨੀ ਤੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਘਰਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਠਾਉਣਾ ਅਖੇ, ਉਠੋ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਬਾਬਾ ਬੋਲ ਪਿਆ। ਉਧਰੋਂ ਚਿੜੀਆਂ ਦੀ ਚੂੰ-ਚੂੰ ਤੇ ਕੁੱਕੜ ਦੀ ਬਾਂਗ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਉਠਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲੈਣ ਜਾਣਾ, ਗਾਗਰਾਂ ਤੇ ਘੜਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿਰਾਂ 'ਤੇ ਟਿਕਾ ਕੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਲੈ ਕੇ ਆਉਣਾ। ਰਾਤ ਦੇ ਜੂਠੇ ਭਾਂਡੇ ਸੁਵੱਖਤੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਦੀ ਸੁਆਹ ਨਾਲ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਨੇ। ਬੰਦਿਆਂ ਨੇ ਉਠ ਕੇ ਹੱਥ ਵਾਲੇ ਟੋਕੇ ਨਾਲ ਪੱਠੇ ਕੁਤਰਨੇ ਤੇ ਡੰਗਰ ਵੱਛੇ ਦਾ ਕੰਮ ਸਾਂਭ ਲੈਣਾ। ਹੋਰ ਨਿੱਕੇ-ਮੋਟੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜ ਲੈਣੇ। ਅਜੇ ਲੋਅ ਲੱਗਣੀ ਤੇ ਹਾਲੀਆਂ ਨੇ ਦੋ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਹਲ ਗੱਡਾ/ਰੇਹੜੀ ਉਤੇ ਹੋਰ ਸਾਮਾਨ ਰੱਖ ਲੈਣਾ, ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਘਰੋਂ ਖੂਹਾਂ/ਖੇਤਾਂ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪੈਣਾ। ਸਾਰਾ-ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਹਲ ਵਾਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਾ, ਘਰ ਵਾਲੀ ਨੇ ਰੋਟੀ ਤੇ ਲੱਸੀ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣੀ ਤੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣਾ। ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣਾ ਤੇ ਉਸੇ ਗੱਡੇ 'ਤੇ ਪੱਠਾ-ਦੱਥਾ ਲੱਦ ਕੇ ਲੈ ਆਉਣਾ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀਆਂ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਹੱਥੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਕਦੇ ਬਿਮਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਘਰ ਵਿਚ ਦੁੱਧ, ਦਹੀਂ, ਲੱਸੀ ਆਦਿ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵੀ ਆਪ ਹੀ ਵੱਢਣੀਆਂ ਤੇ ਫਿਰ ਤੂੜੀ-ਤੰਦ ਸੰਭਾਲਣ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣੀ ਤੇ ਫਿਰ ਮੇਲਿਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਜਾ ਬਣਨਾ। ਅੱਜ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ, ਹੁਣ ਤਾਂ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨਾਲ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵੀ ਚੰਗੇ ਸਨ, ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਪਿਆਰ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਬੈਠਦੇ ਸਨ। ਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਮਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣਾ, ਚਾਦਰਾਂ ਕੱਢਣੀਆਂ, ਚਾਦਰਾਂ ਉਤੇ ਘੁੱਗੀਆਂ ਤੇ ਮੋਰ ਬਣਾਉਣੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਧੀ ਜਾਂ ਪੁੱਤ ਦਾ ਵਿਆਹ ਹੋਣਾ, ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੰਜੇ-ਬਿਸਤਰੇ ਦਾ ਮੇਲ ਵਾਸਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਾ, ਬਰਾਤ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਬਿਠਾਉਣਾ, ਹਾਸਾ-ਠੱਠਾ ਚੱਲਣਾ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਗੁੱਸਾ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਗੁਆਚਿਆ ਹੋਇਆ ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਫਿਰ ਕਦੋਂ ਵਾਪਸ ਆਊ।

-ਉਂਕਾਰ ਸਿੰਘ ਘੁੰਮਣ
ਪਿੰਡ ਨਿੱਕੇ ਘੁੰਮਣ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ।
ਮੋਬਾਈਲ : 98880-65893.

ਵਿਰਸੇ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ

ਬਿਨ ਪਾਣੀ ਦੱਸੋ ਕਾਹਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ

ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਸੂਰਜ ਅੱਗ ਵਰ੍ਹਾਉਣ ਲੱਗਦਾ ਤਾਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਪਾਣੀ ਤੇ ਹੋਰ ਠੰਢੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਲਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ। ਠੰਢਾ-ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਤਪਦੇ ਅੰਦਰੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰ ਜਾਂਦਾ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਸੜਕ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਵੇਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਖੜ੍ਹੀ ਦਿਸੀ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਭਰਾਉਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਤੇ ਜੇ ਇਕ ਗਿਲਾਸ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੋ ਰੁਪਏ। ਪਾਣੀ ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਸੀ। ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਮਗਰੋਂ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਵੀ ਸਾਂ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਵੀ। ਹੈਰਾਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਗਿਲਾਸਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਵਿਕਣ ਲੱਗਾ ਹੈ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਿ ਜਦੋਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਪੀਣ ਯੋਗ ਪਾਣੀ ਬਚਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਵੀਹ ਰੁਪਿਆਂ ਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਹਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ।
ਕੁਦਰਤ ਵਲੋਂ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿਚ ਦਿੱਤਾ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਪੈਸਿਆਂ ਨਾਲ ਗਿਣਿਆ-ਮਿਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ, ਇਹਦੇ ਵੱਲ ਜ਼ਰਾ ਝਾਤ ਮਾਰ ਕੇ ਦੇਖੋ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਸਾਂਝੀਆਂ ਥਾਵਾਂ, ਪਹੀਆਂ 'ਤੇ ਨਲਕੇ ਲੱਗੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਅੱਜ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਹੱਟੀਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤੇ ਲੋਕ ਮਜਬੂਰੀ ਵਿਚ ਖਰੀਦ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਬਾਰੇ ਇਕੋ ਰਾਇ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਨਿਰਮਲ ਹੈ, ਪਰ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਵੀ ਕਿਸਮਾਂ ਬਣ ਗਈਆਂ। ਨਹਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ, ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਤੇ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ। ਇਹ ਸਭ ਕਿਉਂ ਹੋਇਆ, ਕੀਹਨੇ ਕੀਤਾ, ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ, ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਦੇਖ ਮਨ ਵਿਚ ਕਿੰਨੇ ਵਿਚਾਰ ਉਮੜੇ ਹਨ। ਟੂਟੀ 'ਤੇ ਬੈਠਾ ਇਹ ਪੰਛੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਬਿਨਾਂ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ। ਪਾਣੀ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਜਿਊਣਾ ਔਖਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਾਣੀ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਓਨਾ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜਿੰਨਾ ਸਾਡੇ ਲਈ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਫ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੋਮੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਆਮ ਧਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਬੇਸ਼ੱਕ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਲਈ ਨਾ ਸੋਚੇ, ਆਪਣੇ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕੁਦਰਤੀ ਸੋਮਿਆਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਨਾ ਆਪਣੇ ਲਈ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ।
ਸੋਚ ਕੇ ਦੇਖੋ, ਜੇ ਪਾਣੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਚਿਰ ਚੱਲੇ। ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਦੀ ਕੀ ਤਰਕੀਬ ਹੋਵੇਗੀ। ਸ਼ਾਇਦ, ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਸੋ ਆਓ, ਮਨੁੱਖ ਬਣੀਏ। ਸਿਰਫ਼ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ, ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਮਨੁੱਖ। ਉਹ ਕੰਮ ਕਰੀਏ, ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲੋਂ ਸ਼ੋਭਦੇ ਹਨ।

-37, ਪ੍ਰੀਤ ਇਨਕਲੇਵ, ਲੱਧੇਵਾਲੀ, ਜਲੰਧਰ।
ਮੋਬਾਈਲ : 98141-78883.