ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੇ ਨਦੀਨ, ਕੀੜੇ ਅਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਰਬਪੱਖੀ ਰੋਕਥਾਮ

ਅਮਰੂਦ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਇਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਫ਼ਲ ਹੈ ਅਤੇ ਕਾਸ਼ਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਕਿੰਨੂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ 'ਤੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ |
ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ : ਅਮਰੂਦ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿਚ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਦੀਨ ਘਾਹ ਵਰਗੇ ਅਤੇ ਚੌੜੇ ਪੱਤਿਆਂ (ਜੰਗਲੀ ਪਾਲਕ, ਭੰਗ ਅਤੇ ਗਾਜਰ ਬੂਟੀ) ਵਾਲੇ ਨਦੀਨ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੌਦੇ ਦਾ ਪੁੂਰਾ ਵਾਧਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇੇ ਫ਼ਲ ਦਾ ਅਕਾਰ ਵੀ ਛੋਟਾ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਲਈ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਹਲਕੀ ਵਹਾਈ ਕਰਦੇ ਰਹੋ | ਜੂਨ ਮਹੀਨੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਵਹਾਈ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਿ ਫ਼ਲ ਦੀ ਮੱਖੀ ਨਾਲ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਫ਼ਲ ਨਸ਼ਟ ਹੋ ਸਕਣ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅਮਰੂਦਾਂ ਦੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਿਚ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ/ਸਰਕੰਡਾਂ/ਕਮਾਦ ਦੀ ਖੋਰੀ ਵਿਛਾ ਕੇ ਵੀ ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਦੇਸੀ ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਮਰੂਦਾਂ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਛਤਰੀ ਹੇਠ 4.0 ਟਨ/ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਵਿਛਾਓ ਅਤੇ ਅਕਤੂਬਰ ਮਹੀਨੇ ਜਦੋਂ ਇਹ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਵੇ, ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਿਸ਼ਤ ਸਮੇਤ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਗੋਡ ਦਿਉ | ਇਸ ਨਾਲ ਅਮਰੂਦਾਂ ਦੇ ਫ਼ਲ ਦੇ ਅਕਾਰ ਅਤੇ ਝਾੜ ਵਿਚ ਵੀ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਮੁੱਖ ਕੀੜੇ
ਫ਼ਲ ਦੀ ਮੱਖੀ : ਇਹ ਅਮਰੂਦ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਾ ਹੈ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ | ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਵਾਧਾ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਫ਼ਲ ਦੀ ਮੱਖੀ ਫ਼ਲਾਂ ਦੇ ਰੰਗ ਬਦਲਣ ਸਮੇਂ ਨਰਮ ਛਿਲਕੇ 'ਤੇ ਆਂਡੇ ਦਿੰਦੀ ਹੈ | ਆਂਡਿਆਂ 'ਚੋਂ ਬੱਚੇ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਫ਼ਲਾਂ 'ਚ ਛੇਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਰਮ ਗੁੱਦਾ ਖਾਂਦੇ ਹਨ | ਹਮਲੇ ਵਾਲੇ ਫ਼ਲ ਧੱਸੇ ਹੋਏ ਤੇ ਕਾਲੇ ਹਰੇ ਮੋਰੀਆਂ ਵਾਲੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ | ਜਦੋਂ ਨੁਕਸਾਨੇ ਫ਼ਲ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਕੀੜੇ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਖਰਾਬ ਫ਼ਲ ਗਲ਼ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ | ਸਰਦੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਕੀੜੇ ਦਰੱਖਤ ਹੇਠ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਪਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ |
ਰੋਕਥਾਮ : • ਜਿਹੜੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਿਚ ਫ਼ਲ ਦੀ ਮੱਖੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨਹੀਂ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ | • ਬੂਟੇ 'ਤੇ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਫ਼ਲ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦਿਉ | • ਮੱਖੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਾਲੇ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 60 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਡੂੰਘੇ ਦੱਬ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | • ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਤੁੜਾਈ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਬਾਗ਼ ਦੀ 4-6 ਸੈਂਟੀਮੀਟਰ ਤੱਕ ਕਲਟੀਵੇਟਰ ਨਾਲ ਹਲਕੀ ਵਹਾਈ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਮੱਖੀ ਦੀਆਂ ਸੁੰਡੀਆਂ ਨੰਗੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਮਰ ਜਾਣ | • ਫ਼ਲ ਦੀਆਂ ਮੱਖੀਆਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਪੀ ਏ ਯੂ ਫਰੂਟ ਫਲਾਈ ਟਰੈਪ (16 ਟਰੈਪ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ) ਲਗਾਉ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਲਗਾਉ |
ਪੀ.ਏ.ਯੂ. ਫ਼ਰੂਟ ਫ਼ਲਾਈ ਟਰੈਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਢੰਗ
• ਫ਼ਰੂਟ ਫ਼ਲਾਈ ਟਰੈਪ ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਿਚ 16 ਟਰੈਪ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਉ ਅਤੇ ਲੋੜ ਪੈਣ 'ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਲਗਾਉ | • ਟਰੈਪਾਂ ਨੂੰ ਬਾਗ਼ਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਟੰਗੀ ਰੱਖੋ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤੁੜਾਈ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ | ਟਰੈਪਾਂ ਨੂੰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਲੋਹੇ ਦੀ ਤਾਰ ਜਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਧਾਗੇ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਉਚਾਈ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਜ਼ਮੀਨ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 1-1.5 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਟੰਗੋ |
ਟਹਿਣੀ ਦਾ ਗੜੂੰਆਂ : ਇਹ ਨਰਸਰੀ ਦਾ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀੜਾ ਹੈ | ਇਹ ਨਰਸਰੀ/ਜਵਾਨ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਾਜ਼ੁਕ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਬਨਸਪਤ ਅੱਖਾਂ ਪਾਸੇ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਬੂਟਾ ਝਾੜੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਦਾ ਦਿਸਣ ਲਗਦਾ ਹੈ |
ਮਿਲੀ ਬੱਗ: ਇਸ ਕੀੜੇ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਜਾਤੀਆਂ ਅਮਰੂਦ ਦੀ ਫ਼ਸਲ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ | ਮਿਲੀ ਬੱਗ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪੱਤਿਆਂ, ਨਰਮ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ, ਟਹਿਣੀਆਂ ਅਤੇ ਫ਼ਲਾਂ ਚੋਂ ਰਸ ਚੂਸ ਕੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ 'ਤੇ ਕਾਲੀ ਉੱਲੀ ਜੰਮ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਹਮਲੇ ਹੇਠ ਆਏ ਬੂਟੇ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਿੱਸੇ ਕਾਲੀ ਭਾਅ ਜਿਹੀ ਮਾਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਮਿਲਣ ਵਾਲੀ ਖੁਰਾਕ ਮਿਲਣੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ |
ਰੋਕਥਾਮ : • ਮਿਲੀ ਬੱਗ ਦੇ ਹਮਲੇ 'ਤੇ ਨਿਗਾਹ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਪਾਸੇ, ਨਰਮ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ, ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਛੂੰਹਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ 'ਤੇ ਫ਼ਲਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਦੇ ਰਹੋ | • ਬਾਗ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਸੁਥਰਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਦੀਨਾਂ ਅਤੇ ਘਾਹ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰੋ | • ਦਰੱਖਤ ਦੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਦੀ ਕਾਂਟ-ਛਾਂਟ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਰੋ ਕਿ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਨੂੰ ਨਾ ਲੱਗਣ | • ਹਮਲੇ ਹੇਠ ਆਈਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰੋ | • ਬਾਗ਼ਾਂ 'ਚੋਂ ਕੀੜੀਆਂ/ਕਾਢਿਆਂ ਦੇ ਭੌਣ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਰਹੋ |
ਤਣੇ ਦੀ ਛਿੱਲ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਸੁੰਡੀ : ਇਸ ਕੀੜੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਪੌਦੇ ਦੇ ਤਣੇ ਤੇ ਅਨਿਯਮਤ ਸੁਰੰਗਾਂ, ਧੱਬੇ ਅਤੇ ਸਿਲਕਦਾਰ ਜਾਲੇ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਪੰਛੀ ਵੀ ਇਸ ਜਾਲੇ 'ਤੇ ਚੁੰਜਾਂ ਮਾਰ ਕਿ ਸੁੰਡੀਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਕੀੜੇ ਦਾ ਹਮਲਾ ਬੂਟੇ ਦੇ ਤਣੇ, ਟਾਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਖਵਾਂ 'ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਰੋਕਥਾਮ : ਅਮਰੂਦ ਬਾਗ਼ਾਂ ਦੀ ਪੁੂਰੀ ਸਾਫ਼-ਸਫਾਈ ਰੱਖੋ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਭਾਗ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਦੇ ਰਹੋ ਅਤੇ ਹਮਲੇ ਵਾਲੀਆਂ ਟਹਿਣੀਆਂ/ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕਿ ਨਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਰਹੋ |
ਬਿਮਾਰੀਆਂ : ਮੁਰਝਾਉਣਾ: ਇਸ ਰੋਗ ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਮੁੱਢਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਲੀ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤੋਂ ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਪੱਤੇ ਵਿਰਲੇ ਤੇ ਪੀਲੇ ਹੋ ਕੇ ਮੁਰਝਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਟਾਹਣੀਆਂ ਰੋਡੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ | ਜੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਛਿੱਲ ਤੇ ਲੱਕੜ ਵਿਚਕਾਰਲੀ ਥਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਦੁਬਾਰਾ ਲਾਏ ਬੂਟੇ ਇਸ ਰੋਗ ਨਾਲ ਮਰਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਫ਼ਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ |
ਰੋਕਥਾਮ : • ਅਮਰੂਦ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਚੰਗੇ ਜਲ ਨਿਕਾਸ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿਚ ਕਰੋ | • ਜ਼ਮੀਨ ਬਹੁਤੀ ਭਾਰੀ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੈ | • ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ 2% ਫਾਰਮਾਲੀਨ ਦੇ ਘੋਲ ਨਾਲ ਗਿੱਲੀ ਕਰਕੇ ਉੱਪਰੋਂ ਸਰਕੰਡੇ ਜਾਂ ਗਿੱਲੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਨਾਲ ਢਕ ਦਿਉ | ਮਿੱਟੀ ਨੂੰ 14 ਦਿਨ ਧੁੱਪ ਬਾਅਦ ਲੁਆਉ ਤੇ ਫਿਰ 2 ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਅਮਰੂਦ ਦੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਬੂਟੇ ਲਾਉ | • ਸਾਰੇ ਰੋਗੀ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਜੜੋਂ ਪੁੱਟ ਕੇ ਸਾੜ ਦਿਉ | • ਪਿਊਾਦੀ ਬੂਟਿਆਂ ਲਈ ਸਰਦਾਰ ਜਾਂ ਪੁਰਤਗਾਲ ਕਿਸਮ ਦੇ ਜੜ੍ਹ-ਮੁੱਢ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰੋ |
ਫ਼ਲ ਦਾ ਗਲਣਾ/ਟਾਹਣੀਆਂ ਸੁੱਕਣਾ : ਪੱਕੇ ਰਸੇ ਫ਼ਲ ਤੇ ਇਸ ਉੱਲੀ ਦਾ ਹਮਲਾ ਵਧੇਰੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਫ਼ਲਾਂ ਉੱਪਰ ਜ਼ਰਾ ਕੁ ਚਿੱਬ ਵਾਲੇ, ਡੂੰਘੇ ਗੋਲ ਭੂਰੇ ਰੰਗ ਦੇ ਚਟਾਖ਼ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਦਾਗ਼ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗ ਦੇ ਚਿਪਕਵੇਂ ਜਿਹੇ ਕਿਟਾਣੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਹਮਲੇ ਵਾਲਾ ਫ਼ਲ 2-3 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਪੂਰਾ ਗਲ-ਸੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਉੱਲੀ ਬਰਸਾਤ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਬੂਟੇ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਤੇ ਪੱਤਿਆਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਹਮਲਾ ਕਰਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰੂੰਬਲਾਂ ਸੁੱਕ ਜਾਦੀਆਂ ਹਨ |
ਰੋਕਥਾਮ : • ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਦੌਰਾਂ ਵਿਚ ਮੀਂਹ ਜਾਂ ਸਿੰਚਾਈ ਦਾ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਾ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦਿਉ | • ਰੋਗੀ ਫ਼ਲ ਤੇ ਸੁੱਕੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਂ ਕੱਟ ਸੁੱਟੋ | ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਬੂਟਿਆਂ ਉੱਪਰ 300 ਗ੍ਰਾਮ ਬਲਾਈਟੌਕਸ ਨੂੰ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਘੋਲ ਕੇ ਛਿੜਕੋ | • ਗਲੇ ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਹੇਠ ਡੂੰਘੇ ਦੱਬ ਦਿਉ | • ਫ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਸੱਟ/ਚੋਟ (ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਣ) ਤੋਂ ਬਚਾਉ |

-ਹਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ, ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਸੰਦੀਪ ਸਿੰਘ*
ਪੀ ਏ ਯੂ ਰਿਜਨਲ ਰਿਸਰਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਤੇ *ਬਾਗ਼ਬਾਨੀ ਵਿਭਾਗ ਪੀ ਏ ਯੂ ਲੁਧਿਆਣਾ

ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦੀ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰੀਏ

ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੇ/ਭਾਰੇ ਖੇਤ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਮੁਢਲੇ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਸਾਲ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਦਾ ਝਾੜ ਕੁਝ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਹ ਖੇਤੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿਚ ਅਪਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ |
ਮੱੱਕੀ-ਆਲੂ-ਪਿਆਜ਼ : ਮੱਕੀ-ਆਲੂ-ਪਿਆਜ਼ ਫ਼ਸਲੀ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਜੇਕਰ ਆਲੂ ਵਿਚ ਮੂਲੀ ਦੀ ਰਲਵੀਂ ਫ਼ਸਲ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਵਿਚ ਧਨੀਏ ਦੀ ਰਲਵੀਂ ਫ਼ਸਲ ਬੀਜੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਪਹਿਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਰਸਾਇਣਕ ਖੇਤੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਆਮਦਨ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਮੱਕੀ ਲਈ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ 50 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਲਈ 1.7 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ (1.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ) + 1.1 ਟਨ ਗੰਡੋਇਆਂ ਦੀ ਖਾਦ (1.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ) + 0.7 ਟਨ ਨਾ ਖਾਣ ਯੋਗ ਰਿੰਡ ਦੀ ਖਲ਼ (2.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ) ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਵਰਤੋ | ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਲੂਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਲਈ 75 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਨੂੰ 2.5 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ + 1.7 ਟਨ ਗੰਡੋਇਆ ਖਾਦ + 1.0 ਟਨ ਨਾ ਖਾਣ ਯੋਗ ਰਿੰਡ ਦੀ ਖਲ਼ ਰਾਹੀਂ ਪਾਉ | ਪਿਆਜ਼ ਲਈ 40 ਕਿਲੋ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਨੂੰ 1.3 ਟਨ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ + 0.9 ਟਨ ਗੰਡੋਇਆ ਖਾਦ + 0.5 ਟਨ ਨਾ ਖਾਣ ਯੋਗ ਰਿੰਡ ਦੀ ਖਲ ਰਾਹੀਂ ਪਾਉ | ਆਲੂ ਬੀਜਣ/ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਾਉਣ ਸਮੇਂ ਕਨਸੌਰਸ਼ੀਅਮ ਜੀਵਾਣੂ ਖਾਦ 4 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿਚ ਰਲਾ ਕੇ ਪਾਉਣ ਨਾਲ ਆਲੂ/ਪਿਆਜ਼ ਦਾ ਝਾੜ ਵਧਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਸਿਹਤ ਵਿਚ ਵੀ ਸੁਧਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਕਨਸੌਰਸ਼ੀਅਮ ਦਾ ਟੀਕਾ ਪੰਜਾਬ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਦੇ ਮਾਈਕ੍ਰੋਬਾਇਓਲੋਜੀ ਵਿਭਾਗ ਪਾਸੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਮੱਕੀ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਜੂਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਦਰ੍ਹਵਾੜੇ, ਆਲੂ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਦਰ੍ਹਵਾੜੇ ਅਤੇ ਪਿਆਜ਼ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਦਰ੍ਹਵਾੜੇ ਵਿਚ ਬੀਜੋ | ਮੂਲੀ ਨੂੰ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਦਰ੍ਹਵਾੜੇ ਵਿਚ ਆਲੂਆਂ ਦੀ ਹਰੇਕ ਵੱਟ ਦੇ ਦੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਬੀਜ ਕੇ, ਦਸੰਬਰ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 50 ਤੋਂ 70 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ 2-3 ਵਾਰੀ ਪੁੱਟ ਲਵੋ | ਧਨੀਏ ਦੀ ਇਕ ਕਤਾਰ ਪਿਆਜ਼ ਦੀਆਂ 5 ਕਤਾਰਾਂ ਬਾਅਦ ਜਨਵਰੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਦਰ੍ਹਵਾੜੇ ਵਿਚ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਾਉਣ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਉਪਰੰਤ ਲਾਓ | ਹਰੇ ਧਨੀਏ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਚਾਲੀ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲੀ ਕਟਾਈ ਕਰੋ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਨੀਏ ਨੂੰ ਮਈ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਹਫ਼ਤੇ ਕੱਟ ਲਓ |
ਹਲਦੀ-ਪਿਆਜ਼ : ਹਲਦੀ—ਖ਼ੁਰਾਕ: ਜੈਵਿਕ ਹਲਦੀ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ 6 ਟਰਾਲੀਆਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ (6 ਟਨ ਸੁੱਕੀ ਰੂੜੀ 1.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਤੱਤ ਵਾਲੀ) ਵਰਤ ਕੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਜੇ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਉਪਲਬਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 4 ਟਰਾਲੀਆਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ (4 ਟਨ ਸੁੱਕੀ ਰੂੜੀ) ਦੇ ਨਾਲ 1.3 ਟਨ ਗੰਡੋਆ ਖਾਦ (1.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ |
ਨਦੀਨ ਪ੍ਰਬੰਧ : ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਬਿਜਾਈ ਸਮੇਂ 40 ਕੁਇੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਪਾਉ ਅਤੇ ਜੇ ਲੋੜ ਪਵੇ ਤਾਂ 3 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਇਕ ਗੋਡੀ ਕਰੋ | ਜੇਕਰ ਪਰਾਲੀ ਨਹੀਂ ਪਾਈ ਤਾਂ ਤਿੰਨ ਗੋਡੀਆਂ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ 1, 2 ਅਤੇ 3 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਕਰੋ |
ਪਿਆਜ਼—ਖੁਰਾਕ: ਜੈਵਿਕ ਪਿਆਜ਼ ਦੀ ਖੁਰਾਕੀ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ 4 ਟਰਾਲੀਆਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ (4 ਟਨ ਸੁੱਕੀ ਰੂੜੀ 1.0 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਵਾਲੀ) ਵਰਤ ਕੇ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ | ਜੇ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ ਪੂਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਉਪਲਬਧ ਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 3 ਟਰਾਲੀਆਂ ਰੂੜੀ ਦੀ ਖਾਦ (2.7 ਟਨ ਸੁੱਕੀ ਰੂੜੀ) ਦੇ ਨਾਲ 0.9 ਟਨ ਗੰਡੋਆ ਖਾਦ (1.5 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ) ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ |
ਨਦੀਨ ਪ੍ਰਬੰਧ : ਨਦੀਨਾਂ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਗੋਡੀ ਕਰੋ |
ਫਾਸਫ਼ੋ ਕੰਪੋਸਟ/ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਧੀ : ਝੋਨੇ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਇਕ ਐਸੀ ਜਗ੍ਹਾ 'ਤੇ ਇਕੱਠੀ ਕਰੋ ਜਿੱਥੇ ਪਾਣੀ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਹੋਵੇ | ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ 10-15 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦੇ ਬੰਡਲਾਂ ਵਿਚ ਬੰਨ੍ਹ ਲਵੋ |
ਇਕ ਵੱਡੇ ਟੈਂਕ ਵਿਚ ਪ੍ਰਤੀ 1000 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਗੋਹੇ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਘੋਲ ਤਿਆਰ ਕਰੋ | ਬੰਡਲਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਘੋਲ ਵਿਚ 2-3 ਮਿੰਟ ਡੋਬ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਵੋ | ਗਿੱਲੇ ਬੰਡਲਾਂ ਨੂੰ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਤਰਪਾਲ ਉੱਤੇ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਰੱਖੋ ਕਿ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ | ਇਕ 5 ਮੀਟਰ ਲੰਬਾ, 1.5 ਮੀਟਰ ਚੌੜਾ ਅਤੇ 6 ਇੰਚ ਉੱਚਾ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਬੈੱਡ ਬਣਾਉ | ਇਹ ਬੈੱਡ ਢੇਰ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਲਈ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ |
ਬੈੱਡ ਉਤੇ ਦਰਖ਼ਤ ਜਾਂ ਕਪਾਹ ਦੀਆਂ ਟਾਹਣੀਆਂ ਰੱਖੋ | ਇਹ ਢੇਰ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਹਵਾ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵਿਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ | ਗਿੱਲੀ ਕੀਤੀ ਪਰਾਲੀ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ 70 ਫ਼ੀਸਦੀ ਨਮੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਗਿੱਲੇ ਬੰਡਲਾਂ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ 500 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਢੇਰ ਲਗਾਉ | ਢੇਰ ਲਗਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇਸ ਵਿਚ ਰਾਕ ਫ਼ਾਸਫੇਟ 6 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਛਿੜਕੀ ਜਾਉ | 500 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਪਰਾਲੀ ਲਈ 30 ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਰਾਕ ਫ਼ਾਸਫੇਟ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਖਾਦ ਵਿਚ ਇਕ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਫ਼ਾਸਫੋਰਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਪੰਜ ਸੌ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਦਾ ਢੇਰ ਲਗਭਗ 1.5 ਮੀਟਰ ਉੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 500-500 ਕਿਲੋ ਦਾ ਢੇਰ ਲਾਉ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ 1 ਮੀਟਰ ਦਾ ਫ਼ਾਸਲਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਘਟੀਆ ਗ੍ਰੇਡ ਦਾ ਰਾਕ ਫ਼ਾਸਫੇਟ ਰਾਜਸਥਾਨ ਸਟੇਟ ਲਾਈਨਜ਼ ਐਾਡ ਮਿਨਰਲ ਲਿਮਟਿਡ, ਮੀਰਾ ਮਾਰਗ, ਉਦੇਪੁਰ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ |
ਢੇਰ ਨੂੰ 20-30 ਸੈਂ. ਮੀ. ਸੁੱਕੀ ਪਰਾਲੀ ਨਾਲ ਢਕ ਦਿਓ | ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਪਰਾਲੀ ਵਿਚ ਨਮੀਂ ਘੱਟ ਉੱਡੇਗੀ | ਪਰਾਲੀ ਵਿਚ 70 ਫੀਸਦੀ ਨਮੀਂ ਬਰਕਰਾਰ ਰਹੇ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਹੈ | ਇਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਕੁਤਾਹੀ ਕੰਪੋਸਟ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿ੍ਆ ਵਿਚ ਦੇਰੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ | ਢੇਰ ਨੂੰ ਤਿਰਛੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲੀ ਪਾਈਪ ਅਤੇ ਟੁੱਲੂ ਪੰਪ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਫ਼ਤੇ ਦੇ ਅੰਤਰ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦਿੰਦੇ ਰਹੋ | (ਨੋਟ : ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਨਾ ਕਰੋ ਸਗੋਂ ਪਾਈਪ ਨੂੰ ਢੇਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਕਰ ਕੇ ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਢੇਰ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਲਾਵੋ ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਸਾਰੇ ਢੇਰ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) | ਖਾਦ 80-90 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਕਾਰਬਨ: ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਅਨੁਪਾਤ 15:1 ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਇਸ ਪੜਾਅ 'ਤੇ ਪਰਾਲੀ ਦੇ ਤੀਲੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਖਿੱਚਣ 'ਤੇ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |

-ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਰਿਜਨਲ ਰਿਸਰਚ ਸਟੇਸ਼ਨ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ
ਵਧੀਕ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਖੋਜ (ਬਾਗਬਾਨੀ) ਪੀ. ਏ. ਯੂ. ਲਧਿਆਣਾ
5-mail: harpals_randhawa0pau.edu
ਫੋਨ : 01874220825(O), 08872003010

ਫ਼ਸਲੀ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿਚ ਬਾਸਮਤੀ ਦਾ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ

ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਵੱਖੋ-ਵੱਖ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਆਪਣੇ-ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣ ਉਪਰੰਤ ਆਈ ਕਮੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਝੋਨੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ 88 ਫ਼ੀਸਦੀ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਮੁਕਮੰਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਤਕਰੀਬਨ 18 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਝੋਨਾ ਲੱਗ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ | ਕਾਫ਼ੀ ਰਕਬਾ ਝੋਨੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ ਲੱਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਰਕਬਾ ਪੈਡੀ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟਰ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਨਾਲ | ਝੋਨੇ ਦੀ ਸਿੱਧੀ ਬਿਜਾਈ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਅਤੇ ਪੈਡੀ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟਰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ 40 - 50 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਸਬਸਿਡੀ 'ਤੇ ਮੁਹਈਆ ਕੀਤੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਸਬਸਿਡੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਮਿਲੀ ਨਹੀਂ | ਇਹ ਸਬਸਿਡੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖਾਤਿਆਂ ਵਿਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ | ਜਿਸ ਦੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵਲੋਂ ਵਿਰੋਧਤਾ ਵੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਹੀ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਪੈਸੇ ਕੀਮਤ ਵਿਚੋਂ ਕੱਟ ਕੇ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਮੁਹਈਆ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ | ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਤੇ ਕਿਸਾਨ ਭਲਾਈ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲੀ ਇਸ ਕਰਕੇ ਲਿਆਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਬਸਿਡੀ ਦੇ ਪੈਸੇ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨਾ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਹ ਸਹੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੇ |
ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖ਼ਰੀਫ਼ ਦੇ ਮੌਸਮ 'ਚ ਫ਼ਸਲੀ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਵਿਚ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਈ ਹੈ | ਕਪਾਹ-ਨਰਮੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ 501465 ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 3.92 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ | ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਨ 2017-18 ਵਿਚ ਚਿੱਟੀ ਮੱਖੀ ਦੇ ਹਮਲੇ ਕਾਰਨ ਕਪਾਹ-ਨਰਮੇ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਥੱਲੇ ਕੇਵਲ 2.61 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ | ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਐਰੀ ਮੱਕੀ ਦਾ ਰਕਬਾ ਵਧਾਉਣ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ | ਇਸ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੁਣ ਤੱਕ 1.60 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ | ਕਿਸਾਨ ਮੱਕੀ ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਬੜਾ ਗੁਰੇਜ਼ ਇਸ ਲਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂ ਕਿ ਇਸ ਦੀ ਐਮ. ਐਸ. ਪੀ. ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਅਤੇ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਬੜਾ ਮੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ | ਕੱਟਣ ਵੇਲੇ ਇਸ ਵਿਚ ਨਮੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਆੜ੍ਹਤੀਏ ਸਸਤੇ ਭਾਅ ਤੇ ਜੋ 700-800 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਇੰਟਲ ਤੱਕ ਮੰਦਾ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖਰੀਦ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਨਮੀ ਸੁਕਾ ਕੇ ਮਹਿੰਗੇ ਭਾਅ ਵੇਚਦੇ ਹਨ | ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮੰਡੀ ਬੋਰਡ ਰਾਹੀਂ ਜੋ ਡਰਾਇਰ ਲਗਾਏ ਹਨ, ਉਹ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆੜ੍ਹਤੀਏ ਹੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ | ਫੇਰ ਮੱਕੀ ਲਈ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ | ਬਾਕੀ ਥੋੜ੍ਹੇ-ਥੋੜ੍ਹੇ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਕਮਾਦ, ਦਾਲਾਂ ਤੇ ਤੇਲ ਬੀਜਾਂ ਦੀਆਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਹੈ |
ਫਸਲੀ-ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਯੋਜਨਾ ਵਿਚ ਮੁੱਖ ਯੋਗਦਾਨ ਬਾਸਮਤੀ ਦਾ ਹੈ | ਬਾਸਮਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ 7 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬੇ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਝੋਨੇ ਦੀ 20 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ 'ਤੇ ਇਹੋ ਟੀਚਾ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ | ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਥੱਲੇ 6.29 ਲੱਖ ਹੈਕਟੇਅਰ ਰਕਬਾ ਸੀ | ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਲਵਾਈ ਹੁਣ ਸ਼ੁਰੂ ਹੈ | ਕਿਸਾਨ ਵਧੇਰੇ ਝਾੜ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1121, ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1718, ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-6 (ਪੂਸਾ -1401) ਤੇ ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1509, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਕਿਸਮਾਂ ਜੋ ਆਈ. ਸੀ. ਏ. ਆਰ. - ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀ ਖੋਜ ਸੰਸਥਾਨ ਵਲੋਂ ਵਿਕਸਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਮਿਆਰ ਤੇ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਸਬ-ਕਮੇਟੀ ਵਲੋਂ ਨੋਟੀਫਾਈਡ ਹਨ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਲਗਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੇ ਬੀਜ ਨੂੰ ਬਾਵਿਸਟਨ + ਸਟ੍ਰੈਪਟੋਸਾਈਕਲੀਨ ਜਾਂ 'ਪਰੋਵੈਕਸ' ਦਵਾਈ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸੋਧ ਹੀ ਲਿਆ ਹੋਵੇਗਾ | ਹੁਣ ਟਰਾਂਸਪਲਾਂਟ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਪਨੀਰੀ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 6-7 ਘੰਟੇ 'ਬਾਵਿਸਟਨ' ਜਾਂ 'ਸਾਫ਼' ਦਵਾਈ ਦੇ ਘੋਲ ਵਿਚ ਡੁਬੋ ਕੇ ਰੱਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਹ ਕਿਸਮਾਂ 'ਝੰਡਾ ਰੋਗ' ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਰਹਿਣ | ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1718 ਕਿਸਮ ਝੁਲਸ ਰੋਗ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ | ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ - 1121 ਜਿਸ ਦਾ ਚਾਵਲ ਵਿਸ਼ਵ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਲੰਮਾ ਚਾਵਲ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਨੂੰ ਝੁੱਲਸ ਰੋਗ ਆ ਤਾਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਨਹੀਂ, ਕਦੇ-ਕਦੇ | ਬਾਸਮਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਧੁੱਪ, ਵਧੇਰੇ ਨਮੀ ਅਤੇ ਯਕੀਨੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ | ਪ੍ਰੰਤੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਲੋੜ ਝੋਨੇ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਘੱਟ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਠੰਢੇ ਤਾਪਮਾਨ ਵਿਚ ਪੱਕਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਵਧੀਆ ਪਕਾਉਣ ਅਤੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਗੁਣ ਚਾਵਲਾਂ ਵਿਚ ਆ ਜਾਣ |
ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀ ਕਾਸ਼ਤ ਲਈ ਢੁਕਵੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਲੇਜ਼ਰ ਕਰਾਹੇ ਨਾਲ ਹਮਵਾਰ ਕਰ ਕੇ ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਉਮਰ 30 ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਪੰਜ-ਛੇ ਪੱਤੇ ਨਿਕਲ ਆਉਣ ਖੇਤ ਵਿਚੋਂ ਪੁੱਟ ਕੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਪੱਕਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1509 ਜਿਹੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਾਉਣ ਲੱਗਿਆਂ 25 ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ | ਜੇਕਰ ਪਨੀਰੀ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਝਾੜ ਘਟ ਜਾਵੇਗਾ | ਪਨੀਰੀ ਨੂੰ ਗੰਢਾਂ ਨਹੀਂ ਪੈਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ | ਬਾਸਮਤੀ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀ ਪਨੀਰੀ ਉਗਾਉਣ ਲਈ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਪਨੀਰੀ ਸਮੇਂ-ਸਿਰ ਬੀਜ ਕੇ ਸਮੇਂ-ਸਿਰ ਹੀ ਪੁੱਟ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਲਗਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਠੀਕ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਝਾੜ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਲਈ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ | ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਸਮਤੀ ਦੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਨੂੰ ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ | ਬਹੁਤੇ ਕਿਸਾਨ ਝੋਨੇ ਵਾਂਗ ਵੱਧ ਯੂਰੀਆ ਬਾਸਮਤੀ ਨੂੰ ਪਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੌਦੇ ਦਾ ਫੁੁਲਾਟ ਤੇ ਉਚਾਈ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ | ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਫ਼ਸਲ ਡਿਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1121 ਤੇ ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1718 ਨੂੰ 36-48 ਕਿੱਲੋ ਯੂਰੀਆ ਪ੍ਰਤੀ ਏਕੜ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਪੂਸਾ ਬਾਸਮਤੀ-1509 ਕਿਸਮ ਨੂੰ 54 ਕਿਲੋ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2 ਥੈਲੇ ਤੱਕ ਪਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ | ਯੂਰੀਆ ਜਾਂ ਨਾਈਟ੍ਰੋਜਨ ਖਾਦ ਦੀ ਦੂਜੀ-ਤੀਜੀ ਕਿਸ਼ਤ ਕਦੇ ਖੜ੍ਹੇ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ | ਖਾਦ ਪਾਉਣ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਪਾਣੀ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਲਗਾਈ ਸਮੇਂ ਯੂਰੀਆ ਖਾਦ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ | ਇਹ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਖਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ਗਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਬਾਸਮਤੀ ਦੇ ਨਿੱਸਰਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਰ ਖਾਦ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ | ਖੇਤ ਵਿਚ ਪਨੀਰੀ ਲਾਉਣ ਤੋਂ 15 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਪਾਣੀ ਲਗਾਤਾਰ ਖੜ੍ਹਾ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਾਣੀ ਉਦੋਂ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਜੀਰੇ ਨੂੰ ਦੋ ਦਿਨ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ | ਨਿੱਸਰਣ ਸਮੇਂ ਫ਼ਸਲ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦੇਣੀ ਚਾਹੀਦੀ |

bhagwandass2260gmail.com

ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ

• ਰਮੇਸ਼ ਬੱਗਾ ਚੋਹਲਾ•
ਮੁੜ ਮੁੜ ਚੇਤੇ ਆਉਂਦੇ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੋਕ |
ਤੂੰ ਸਾਡਾ ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਹਾਂ ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ ਹਿੱਕ ਠੋਕ |
ਚੇਤੇ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਾ ਨਿਕਲਣ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚਾਚੇ ਤਾਏ,
ਨਾ ਹੀ ਭੁੱਲਣ ਚਾਚੀਆਂ ਤਾਈਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਾਡ ਲਡਾਏ,
ਵਿਸਰਦੀ ਨਾ ਕਦੇ ਵਿਸਾਰਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨੋਕ ਝੋਕ |
ਮੁੜ ਮੁੜ ਚੇਤੇ...... |

ਨੰਬਰਦਾਰਾਂ ਦੀ ਮੋਟਰ ਦਾ ਸੀ ਪਾਣੀ ਠੰਢਾ ਠਾਰ,
ਤਪਦੇ ਤਨ ਨੂੰ ਰਾਹਤ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੀ ਸੀ ਬੰਬੀ ਦੀ ਧਾਰ |
ਦੋ ਘੁੱਟ ਪੀ ਕੇ ਜਲ ਦੇ ਭੁੱਲਦੇ ਫੈਂਟਾ, ਲਿਮਕਾ, ਕੋਕ |
ਮੁੜ ਮੁੜ ਚੇਤੇ..... |

ਵਿਚ ਚਰਾਂਦ ਦੇ ਚਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸੀ ਮੱਝਾਂ ਤੇ ਗਾਵਾਂ,
ਆਪ ਮਾਣਦਾ ਸੀ ਮੈਂ 'ਕੱਲੇ ਅੰਬ ਦੀਆਂ ਠੰਢੀਆਂ ਛਾਂਵਾਂ,
ਮਖਮਲੀ ਘਾਹ 'ਤੇ ਨੀਂਦ ਆਉਂਦੀ ਸੀ ਦੋ ਘੰਟੇ ਬੇਰੋਕ |
ਮੁੜ ਮੁੜ ਚੇਤੇ..... |

ਦੁੱਲਾ, ਪੱਪੂ, ਕਾਲਾ, ਨਾਲੇ ਰੂੜੀਵਾਲੀਆ ਹਰਜੀਤ,
ਪਵਨ, ਰਾਕੇਸ਼ ਤੇ ਮੋਹਨਾ ਨਾਲੇ ਚੰਬੇ ਦਾ ਮਨਜੀਤ,
ਮੁਖਵਿੰਦਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨਾ ਨਾਲੇ ਭੁੱਲਦਾ ਨਹੀਂ ਅਸ਼ੋਕ |
ਮੁੜ ਮੁੜ ਚੇਤੇ...... |

ਅੱਜ ਵੀ ਕੰਨਾਂ ਵਿਚ ਗੂੰਜਦੇ ਤਾਈ ਬੰਸੋ ਦੇ ਬੋਲ,
ਮੁੱਖੇ, ਸੁੱਖੇ, ਮਹਿੰਦਰ ਦੇ ਨਾ ਕੀਤੇ ਭੁੱਲਣ ਮਖੌਲ
ਗੁੱਸੇ ਦੇ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਠਾਕਰੀ ਸੁਣਾਉਂਦੀ ਸੀ 'ਸਲੋਕ' |
ਮੁੜ ਮੁੜ ਚੇਤੇ..... |

ਸ਼ੁੱਧ ਹਿਰਦੇ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਾਰੇ ਨਾ ਕੋਈ ਵਿੰਗ ਵਲੇਂਵਾਂ,
'ਚੋਹਲੇ' ਵਾਲੇ 'ਬੱਗੇ' ਨੂੰ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦਰੇਵਾਂ,
ਮਜਬੂਰੀ ਦੇ ਵੱਸ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਦਾ ਭੱਠ ਰਿਹਾ ਜੋ ਝੋਕ |

ਫਲਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਅੰਬ

ਜਦੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਅੰਬ ਖਾਣੇ, ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਣਾ ਕਿ ਅੰਬ ਅਤੇ ਮੋਰ ਸਿਰਫ ਹਿਮਾਲਿਆ ਖੇਤਰ ਭਾਵ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਉਹ ਇਲਾਕਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਿਮਾਲਿਆ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਨਦੀਆਂ ਸਿੰਜਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | ਇਹ ਫਲ ਦੱਖਣੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦਾ ਮੂਲ ਨਿਵਾਸੀ ਹੈ, ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਸ਼ਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਫਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਬਣ ਗਿਆ | ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਅੱਖਰ Mango (ਮੈਂਗੋ) ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਲਿਆਲਮ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅੱਖਰ Maanga (ਮਾਂਗਾ) ਤੋਂ ਪਿਆ ਹੈ |
ਪੁਰਤਗਾਲੀ ਲੋਕ ਅੰਬ ਨੂੰ ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿਖੇ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਤੇ ਉਥੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਫੈਲਿਆ | ਬੋਧੀ ਭਿਖਸ਼ੂ ਵੀ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਦੱਖਣ ਪੂਰਬੀ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਰਮਾ, ਫਿਲਪਾਈਨ ਆਦਿ ਵਿਖੇ ਲੈ ਕੇ ਗਏ | ਮੈਂਜਿਫੇਰਾ ਇੰਡੀਕਾ (Mangifera 9ndica) ਨਾਂਅ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਅੰਬ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹੈ ਜੋ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਪਤ ਖੰਡੀ (tropical) ਅਤੇ ਉਪ ਤਪਤ-ਖੰਡੀ (sub tropical ) ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਉਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਅੰਬ ਭਾਰਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਫਿਲਪਾਈਨ ਦਾ ਕੌਮੀ ਫ਼ਲ ਹੈ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਅੰਬ ਦਾ ਰੁੱਖ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੌਮੀ ਰੁੱਖ ਹੈ |
ਇਤਿਹਾਸ ਉੱਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਅੰਬ ਦੇ ਰੁੱਖ ਦਾ ਵਰਨਣ 4 ਕੁ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਬੋਧੀ ਭਿਕਸ਼ੂ ਅੰਬ ਦੇ ਰੁੱਖ ਥੱਲੇ ਬੈਠ ਕੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ | ਭਾਰਤੀ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਦੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅੰਬ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਬੜਾ ਸ਼ੁੱਭ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ | ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਆਹ-ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਮੌਕੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਸਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਦੇ ਰਾਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਮੁਗਲ ਰਾਜਾ ਬਾਬਰ ਨੇ ਵੀ ਬਾਬਰਨਾਮੇ ਵਿਚ ਅੰਬ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ | ਹਿਮਾਯੰੂ 'ਤੇ ਜਿੱਤ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸ਼ੇਰਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਨੇ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬਾਗ ਲਗਵਾਏ, ਨਵੀਆਂ ਕਿਸਮਾਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਚੌਸਾ ਕਿਸਮ ਦਾ ਅੰਬ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ | ਤੋਤਾ ਪਰੀ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਸਮ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਈਰਾਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੀ ਗਈ | ਅਕਬਰ 1556-1605 ਨੇ ਇਕ ਲੱਖ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਬਾਗ ਲਗਵਾਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਲੱਖੀ ਬਾਗ਼ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਦਰਭੰਗਾ ਬਿਹਾਰ ਵਿਚ ਹੈ | ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਬਾਗ ਲਗਵਾਏ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗ਼ਾਲਿਬ ਸਾਰੇ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਅੰਬਾਂ ਦੀ ਸਿਫਤ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਫ਼ਾਇਦੇ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਹੈ | ਅਮੀਰ ਖੁਸਰੋ ਨੇ ਤਾਂ ਅੰਬ ਨੂੰ 'ਨਗੂਜੇ ਤਾਰੀਨ ਮੇਵਾ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ' ਕਿਹਾ ਹੈ | ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਸ਼ਾਹ ਜਹਾਨ ਨੇ ਅੰਬਾਂ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖਾਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ | ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੀਆਂ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਉਤੇ ਅੰਬੀਆਂ ਦੀ ਕਢਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਸ਼ਾਲ, ਕਾਂਚੀਵਰਮ ਦੀਆਂ ਸਾੜ੍ਹੀਆਂ ਉੱਤੇ ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ | 17ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿਖੇ ਅੰਬ ਬਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਥੇ ਫਰਿੱਜ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੁੰਦੇ | ਸੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਰੱਬੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ |
ਇਹ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਫੈਲਿਆ ਹਰਿਆ-ਭਰਿਆ ਰੁੱਖ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੁੰਦਰ ਲਗਦਾ ਹੈ | ਅੰਬ ਦੀ ਉਚਾਈ ਸੌ ਫੁੱਟ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ
ਸੌ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਉਮਰ ਭੋਗਦੇ ਹੋਏ ਅੰਬ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਵਾਦੀ ਫ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਸਰੋਬਾਰ ਤਾਂ ਕਰਦਾ ਹੀ ਹੈ, ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਰੁੱਖ ਦੇ ਬਾਕੀ ਹਿੱਸੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਆਉਂਦੇ ਹਨ | ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਰਟੀਕਲਚਰ ਬੋਰਡ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕੱਲੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਅੰਬਾਂ ਦੀਆਂ 1500 ਕਿਸਮਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ | ਕੁਝ ਖ਼ਾਸ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ ਲੰਗੜਾ, ਦੁਸਹਿਰੀ, ਚੋਸਾ, ਤੋਤਾ ਪਰੀ, ਅਲਫਾਂਹਸੋ, ਹਿਮ ਸਾਗਰ, ਮੁਲਗੋਬਾ, ਸੰਧੂਰੀ, ਕੇਸਰ ਆਦਿ |
ਅੰਬਾਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ : ਇਕ ਕੱਪ, 165gm ਅੰਬ ਵਿਚ 70% ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ ਆਇਰਨ ਨੂੰ ਸੋਖਦਾ ਹੈ | ਖ਼ੂਨ ਵਿਚ W23 ਜਾਂ ਚਿੱਟੇ ਲਹੂ ਕਣਾਂ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਧਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਫਾਸਫੋਰਸ, ਪੈਂਟੋਥੀਨਿਕ ਏਸਿਡ, ਕੈਲਸ਼ੀਅਮ, ਸੇਲੇਨੀਅਮ ਵੀ ਕੁਝ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਅੰਬਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਅੰਬਾਂ ਵਿਚ ਫਾਇਬਰ ਅਤੇ ਪਾਲੀਫਿਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਪੇਟ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਬਜ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਰਾਹਤ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਅਮਾਈਲੇਕਸ ਨਾਂਅ ਦਾ ਡਾਈਜੈਸਟਿਵ ਐਨਜ਼ਾਈਮ ਵੀ ਅੰਬਾਂ 'ਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ |
ਆਯੂਰਵੇਦ ਅਨੁਸਾਰ ਦੁੱਧ ਤੇ ਅੰਬ ਰਲਾ ਕੇ ਪੀਣ ਨਾਲ ਭਾਰ ਵਿਚ ਵਾਧਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਅੰਬਾਂ ਵਿਚ ਪਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਫਾਈਬਰ ਪੈਕਟਿਨ, ਕੋਲੈਸਟ੍ਰੋਲ L4L ਜਾਂ bad cholesterol ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ ਹੈ |
ਅੰਬਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਟਾਮਿਨ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਖਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ | ਅੰਬ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਂਸਰ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਅੰਬਾਂ ਵਿਚ ਲੱਗਪਗ ਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਐਾਟੀਆਕਸੀਡੈਂਟ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ |
ਅੱਖਾਂ ਦੀ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਲਈ ਮਦਦਗਾਰ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ-ਏ, ਲੁਟੀਨ, ਜੀਆਐਨਥਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਅੱਖਾਂ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਰੌਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਈ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਨਿਜਾਤ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਈਟ ਬਲਾਈਾਡਨੈਸ, ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸੁੱਕ ਜਾਣਾ ਆਦਿ | ਅੰਬ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਲੂ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਾ ਲਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉੱਪਰੋਂ ਕੱਚੀ ਲੱਸੀ ਪੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ | ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਬ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਔਸ਼ਧੀ ਗੁਣ ਹੁੰਦੇ ਹਨ | ਛਾਂ ਵਿਚ ਸੁਕਾਏ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿਚ ਵਿਟਾਮਿਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਖਣਿਜ ਵੀ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੋਟਾਸ਼ੀਅਮ, ਮੈਗਨੀਸ਼ੀਅਮ, ਕਾਪਰ | ਆਯੂਰਵੇਦ ਅਨੁਸਾਰ ਇਕ ਰਾਤ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕ ਕੱਪ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਕੁਝ ਪੱਤੇ ਭਿਉਂ ਦਿਉ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਫ਼ਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ | ਇਸ ਨਾਲ ਪੇਟ ਵੀ ਸਾਫ ਹੋਵੇਗਾ, ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਵਿਸ਼ੈਲੇ ਤੱਤ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣਗੇ | ਸਾਹ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਖੰਘ, ਜ਼ੁਕਾਮ, ਗਾਲ ਬਲੈਡਰ ਤੇ ਕਿਡਨੀ ਦੀ ਪੱਥਰੀ, ਦਸਤ ਆਦਿ ਰੋਗਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ ਲਈ ਆਯੂਰਵੈਦ ਦੇ ਕਈ ਦੇਸੀ ਨੁਸਖਿਆਂ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ | ਆਓ ਇਹ ਸੋਚ ਅਪਣਾਈਏ ਕਿ ਹਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਅਸੀਂ ਰੁੱਖ ਲਗਾਈਏ |

-ਫੋਨ : 98787-53423
Email - ripanbagga0gmail.com

ਕਾਇਮ ਹੈ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਘੜੇ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ

ਬਦਲਾਓ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਨਿਯਮ ਹੈ | ਕਿਸੇ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਦ ਤੱਕ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਬਦਲ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ, ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੰੁਦੀ | ਕੋਈ ਬਹੁਤੀ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਦ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਸਾਡੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹ ਬੋਲਦੀ ਸੀ | ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਗਿਲਾਸ, ਛੰਨੇ ਵਲਟੋਹੇ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡੇ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਸਾਡੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਬਰਤਨ ਹੋ ਨਿੱਬੜੇ ਹਨ | ਗੱਲ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦੀ ਚਲਦੀ ਹੈ | ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਅਤੇ ਉਹ ਪਾਣੀ ਸਾਡੀਆਂ ਪੇਂਡੂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਿੱਟੀ ਤੋਂ ਬਣੇ ਘੜਿਆਂ ਜ਼ਰੀਏ ਹੀ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਸਨ | ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਭਾਂਡਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸਾਡੀਆਂ ਲੋਕ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿਚ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਆਮ ਮਿਲਦਾ ਹੈ | ਅੱਜ ਤੋਂ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਤੀਹ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕਣਕਾਂ ਦੀ ਵਾਢੀ ਰੱੁਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਸਵੇਰ ਏਨੀ ਰੁਝੇਵੇਂ ਭਰੀ ਹੰੁਦੀ ਕਿ ਬੱਸ ਪੱੁਛੋ ਹੀ ਨਾ, ਕਿਧਰੇ ਦਾਤੀਆਂ ਤੇ ਦੰਦੇ ਕਢਾਉਣ ਦੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ, ਪਸ਼ੂ ਢਾਂਡੇ ਨੂੰ ਕੱਖ ਪੱਠਾ ਵੱਢਣ ਦੀ ਤਾਂਘ, ਤਾਂ ਕਿ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕਣਕ ਦੀ ਹੱਥੀਂ ਕਟਾਈ ਵਿਚ ਕੋਈ ਆਹਰਾ ਨਾ ਹੋਵੇ | ਪਰਜਾਪਤ ਭਰਾ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਘੜੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਥੱਬਾ ਲਾਂਗੇ ਬਦਲ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਇੰਝ ਉਹ ਸਾਲ ਭਰ ਦੇ ਦਾਣੇ ਇਕੱਠੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇ | ਕਣਕ ਦੀ ਕਟਾਈ ਸਮੇਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਪਾਣੀ ਦਾ ਘੜਾ ਭਰ ਰੱਖ ਦਿੰਦੇ, ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਘੜੇ ਦਾ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਅੱਜ ਦੇ ਸ਼ੱੁਧ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਦਿੰਦਾ ਸੀ |
ਘੜੇ 'ਚ ਪਾਣੀ ਠੰਡਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਨੁਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਪਾਣੀ ਖੰਗਾਲ ਕੇ ਹੀ ਡੋਲ੍ਹਣਾ ਨਾ ਕਿ ਵਿਚ ਹੱਥ ਪਾਉਣਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਘੜੇ ਦੇ ਵਿਚ ਹੱਥ ਪਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਕਦੇ ਵੀ ਘੜੇ ਵਿਚ ਠੰਢਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ | ਪਰ ਅੱਜ ਦੇ ਬੋਤਲ ਬੰਦ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਫਰਿੱਜਾਂ ਨੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਬਰਤਨਾਂ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤੀ | ਅੱਜ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਠੰਢਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਚਿੰਬੜੇ ਪਏ ਨੇ | ਖੰਘ, ਜ਼ੁਕਾਮ, ਗਲਾ ਖਰਾਬ, ਫਰਿੱਜਾਂ ਦੀ ਹੀ ਦੇਣ ਨੇ |
ਪੁਰਾਤਨ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਚੌਕਾਂ ਚੌਰਾਹਿਆਂ ਵਿਚ ਕਈ ਲੋਕ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਘੜੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭਰ ਰਾਹੀਆਂ ਲਈ ਪੋ ਲਾਉਂਦੇ ਜਿਸ ਦਾ ਬਦਲਿਆ ਰੂਪ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਛਬੀਲ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ | ਭਲੇ ਵੇਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਉਹ ਭਲੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਿਧਰੇ ਖੰਭ ਲਾ ਉੱਡ ਗਈਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਬਰਤਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਨਾਲ ਐਲਰਜੀ ਵਗੈਰਾ ਹੰੁਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਚ ਫਿਲਟਰਾਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈ |

-ਪਿੰਡ ਤੇ ਡਾਕ: ਦੱਧਾਹੂਰ, ਤਹਿ: ਰਾਏਕੋਟ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਲੁਧਿਆਣਾ |
ਮੋਬਾ: 98156-88236